Nottingham Trent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Dr. Luigi Daniele, Brezilya’nın İsrailli savaş hatalılarını yargılama atağını ve bu teşebbüsün mümkün sonuçlarını kıymetlendirdi.
Brezilya’da, Gazze’de işlenen savaş kabahatleri nedeniyle İsrail askerlerinin kozmik yargı yetkisi kapsamında yargılanması için hukuksal bir süreç başlatıldı. Bu teşebbüs memleketler arası ceza hukuku açısından neden kıymetli?
Brezilya’da yaşananlar çok kıymetli; zira bu teşebbüs Lahey’deki memleketler arası yargılamaların ötesinde, milletlerarası ceza hukukunun yereldeki tesirini de gösteriyor. Bu durum, milletlerarası ceza hukukunun yapısal özelliklerinden biri olan “tamamlayıcılık” unsuruna bir cevap niteliğinde. Memleketler arası Ceza Mahkemesi (UCM) esasen, devlet başkanı, ordu komutanı, hükümet lideri üzere en üst seviye sorumluları yargılamak için var. Orta ve alt seviye failler ise bulundukları her ülkede yargılanmalı; zira memleketler arası topluma karşı işlenen bu cürümlerde her devletin yargı yetkisi bulunuyor. Bu prensip memleketler arası hukukta kabul görmüş bir prensip. Brezilya’daki süreç, ulusal yargı mercilerinin bu çeşit hataları ciddiye alması halinde dünyanın her yerinde neler olabileceğine düzgün bir örnek.
Umarız bu teşebbüs sadece bir birinci adım olur ve Hind Rajab Vakfının bu başarısı, öbür ülkelerde de misal davaların açılmasını tetikler. Buradaki potansiyel hatalılar binlerce askeri kapsıyor. Brezilya’daki suçlama soykırım yerine “savaş suçları” olsa da mağdurlar açısından bu bir fark yaratmıyor. Çünkü Gazze’de işlenen her bir savaş cürmünün, Filistinlileri bir küme olarak ortadan kaldırmayı amaçladığı epeyce açık. Münasebetiyle bu savaş hataları, soykırımcı bir planın uygulanma biçimlerinden biri. Bu kabahatlerin yalnızca en alt seviye faillerinin yargılanması bile İsrail üzerinde baskı oluşturacak ve en azından bu cürümlerin hafiflemesine neden olabilecektir.
Brezilya’nın bu yaklaşımı İsrail ve savaş cürmü işleyen askerler üzerinde bir baskı oluşturur mu?
Brezilya’da olanlar, her ülkenin yapması gerekenin bir örneğini sunuyor. 2. Dünya Savaşı’ndan bu yana bu çeşit kabahatlerle ilgili yargıla ya da iade et halinde bir mecburilik var. Bu, kozmik yargı yetkisinin özünü oluşturuyor. Yani bu kabahatlerden sorumlu tutulan faillerin ülke değiştirmek suretiyle hesap vermekten kaçamaması gerekiyor. Bu tıpkı vakitte, sadece soykırım değil, Filistin halkına karşı on yıllardır işlenen tüm milletlerarası kabahatlerin cezasız kalmasına yol açan dokunulmazlık hissinin ortadan kalkması için de kritik değerde. İsrail’in devlet siyaseti haline gelen savaş cürümlerinin doğal bir idare aracı üzere görülmesi, bu cezasız kalmanın yol açtığı bir durum aslında. Bu his ortadan kalkmadan, gerek devam eden vahşetin durması gerek barış, eşitlik ve adalet dolu bir geleceğin önü açılamaz.
Bu cezalar ve suçlamalar kimleri kapsıyor?
Burada orta ve alt seviye faillerden bahsediyoruz. Teorik olarak, Gazze’de işledikleri kabahatleri toplumsal medya hesaplarında paylaşıp vakit zaman soykırıma varan sözler kullanan ya da üçüncü taraflarca memleketler arası kabahatlerin faili olabileceği tespit edilen tüm askerlere suçlama yapılabilir ve ceza verilebilir. İsrail ordusu, Gazze’deki memleketler arası hukuka ters hareketleri adeta rutin bir uygulamaymış üzere gördüğünden rahat davranıyor ve hasebiyle mümkün faillere dair çok geniş bir yelpaze var. Dünyanın dört bir yanına seyahat edebilen binlerce İsrailli asker, misal davalara husus olabilir.
Bu suçlamalar için ne tıp ispatlar mevcut?
Uluslararası kabahatlere dair son yılların en düzgün belgelenmiş olaylarıyla karşı karşıyayız; zira Filistin halkına yönelik insanlık dışı yaklaşımları yasal üzere gören zihniyet, askerlerde sivilleri insan yerine koymama anlayışını yaygınlaştırdı. Bu sistematik insan saymama kültürü, askeri birliklerin kendi kabahatlerini toplumsal medyada belgeleyip paylaşmasına yol açtı. Ayrıyeten uydudan çekilen imgeler, yüzlerce detaylı rapor ve coğrafik pozisyon doğrulaması yapılan olaylar sayesinde savcılar için sağlam bir kanıt tabanı oluşmuş durumda.
Brezilya’nın İsrail askerlerine yönelik bu atağı, hesap verme ihtiyacını kalıcı olarak sağlama konusunda örnek teşkil edebilir mi?
Umarız Brezilya’daki bu teşebbüs, İsrail askerleriyle ilgili bir emsal oluşturur. Aslında farklı ülkelerde, Rus yahut Suriyeli şüpheliler üzere, Batı dünyasının düşman olarak gördüğü taraflara mensup failler için benzeri uygulamalar çok kere yaşandı. Sorun şu ki; bu tıp cezalandırmalar yalnızca Batı’nın düşman addettiği kısımlara uygulanınca, hukukun üniversalliği zedeleniyor. Halbuki hukukun, failin kimliğine yahut gücüne bakılmaksızın işletilmesi gerekiyor. Brezilya’daki teşebbüs, Filistinlilerin uzun müddettir yoksun kaldığı adaleti biraz olsun sağlayabileceği üzere memleketler arası hukukun temel prensiplerini yine hatırlatıyor ve tıpkı vakitte çeşitli ülkelerin dış siyaset yetkililerine, hukukun herkese eşit uygulanması gerektiğini de gösteriyor. Aksi halde ortada hukukun olmadığı, asimetrik savaşın sürdürüldüğü bir durum oluşur. Mevcut durumda dünyamız aslında gereğince savaşla uğraş ederken, şimdiki trajedilere hukuksal tahliller getirmek durumundayız.
Brezilya’nın bu adımı, milletlerarası hukukun uygulanması bakımından devletlerin sorumluluğu hakkında ne söylüyor?
Bu örnek bize milletlerarası hukukun hayata geçirilmesinin büyük ölçüde devletlerin inisiyatifinde olduğunu gösteriyor. Her vakit memleketler arası kurumların birinci adımı atmasını beklememize gerek yok. Tam tersine, birden fazla vakit devletlerin tüzel teşebbüsleri, global ölçekte de yankı uyandırabiliyor. Hasebiyle Brezilya’nın bu inisiyatifi takdire şayandır ve bilhassa demokrasi ve insan hakları konusunda dünyaya ders veren lakin İsrail’in cürümlerini görmezden gelen Batılı ülkelere ders niteliğinde bir hadisedir.
Batılı devletler, İsrailli savaş kabahati faillerinin cezasız kalmasına ses çıkarmadığında, hak ve adalet telaffuzlarının boş ve kendi hedeflerine hizmet için kullanılan bir aparat olduğunu göstermiş oluyorlar. Milyonlarca insan şunu açıkça görüyor: Şayet haksızlığa her yerde karşı çıkmıyorsanız, aslında haksızlığa karşı değilsiniz demektir. Biz de sivil toplum, akademi ve medya çalışanları olarak, hükümetlerimize bunu her fırsatta hatırlatmalıyız.
AA