Van’daki Moğol sarayının sırrı
İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Türkiyat Uygulama ve Araştırma Merkezi ile Moğolistan Devlet Üniversitesi bünyesindeki Türkoloji Araştırmaları Enstitüsünde misyonlu akademisyenlerin İlhanlı Devleti Hükümdarı Hülagü Han’ın 1260-1265 yıllarında Çaldıran’da inşa ettiği yazlık sarayla ilgili yürüttüğü yüzey araştırmaları tamamlandı.
Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğünün müsaadesiyle ortalarında Türk ve Moğolların bulunduğu 30 kişilik uzman grup tarafından 2020’den bu yana yürütülen çalışmalarda Çaldıran Ovası’ndaki Hanköy Mahallesi’nde saray ve kent kalıntılarına rastlandı.
Örnekleri yalnızca Moğolistan’da bulunan figürlü çatı kiremitleri, seramik bulgular ve sıkıştırılmış topraktan duvar kalıntılarına rastlayan grup, İlhanlı Devleti Hükümdarı Hülagü Han’ın yaptırdığı yazlık saray ve kent kalıntılarını tespit etti.
Moğolistan Cumhurbaşkanı Khurelsukh Ukhnaa’nın da 18 Ocak’ta gerçekleştirdiği Van ziyaretinde incelediği tarihi buluntular, hem bölgede hem de Moğolistan’da heyecan yarattı.
Türk ve Moğol arkeologlar, bölgede yazlık saray ve kent kalıntılarına dair yeni buluntular elde etmek hedefiyle haziranda arkeolojik kazılara başlayacak.
“Anadolu’nun birinci ve tek örneği”
İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Şaban Doğan, AA muhabirine, hem bölge hem ülke açısından değerli bir keşif yaptıklarını söyledi.
Çalışmaları Moğol grupla ortak yürüttüklerini belirten Doğan, şunları kaydetti:
“Kaynaklarda İlhanlı Devleti Hükümdarı Hülagü Han’ın Aladağ Bölgesi’nde bir yazlık saray yaptırdığı yer alıyordu. 2020’de literatür araştırmalarıyla başlayan çalışmalarımız 2021’de olgunlaştı, 2022’de coğrafyada yüzey araştırmaları yapmaya başladık. Müzede örneklerini yalnızca Orta Asya’da görebileceğimiz çatı kiremitlerinin uç kısımlarına denk geldik. Bu, bizi çok heyecanlandırdı zira bu coğrafyada olması mümkün değildi. Yalnızca Moğolların kullandığı bir insan figürü dikkatimizi çekti. Heyecanla bu yapıtın nereden müzeye getirildiğini öğrenmeye çalıştık. Hanköy Mahallesi yakınlarından geldiğini öğrenince de çalışmalarımızı o bölgede ağırlaştırdık. Kısa müddette de Hülagü Han tarafından yaptırılan yazlık sarayın kalıntılarına ulaştık. Bu, heyecan verici bir olaydı.”
Bölgede uzun soluklu arkeolojik kazılara başlayacaklarını anlatan Doğan, İlhanlı Devletini işaret eden çok sayıda kalıntı ve buluntuya ulaştıklarını söyledi.
Bölgede 2023’te sondajlı çalışma yürüttüklerini, her adımı heyecan veren ve ön bilgilerini doğrulayan sonuçlara ulaştıklarını lisana getiren Doğan, şu bilgileri paylaştı:
“Bundan sonra amacımız o bölgede uzun soluklu hafriyat çalışmaları yapmak. Alanın ve mimarinin büsbütün ortaya çıkarılması ismine ortak takım olarak çalışmalarımıza devam edeceğiz. Gayemiz, mümkün olan en kısa müddette bütün yapıları gün yüzüne çıkarıp, teknik ayrıntılarını grubumuzla ortaya koyup burayı tekrar canlandırmak. Bu, yöre halkı açısından da değerli olacak. Asıl kıymetli olan Moğol geleneğinin batıdaki en uç örneği olacak. Bu yapı stili Anadolu’da yok. Bozkırda, Orta Asya’da örnekleri var. Anadolu’nun birinci ve tek örneği. Bu açıdan son derece heyecan verici bir keşif. Çalışmayı en âlâ formda devam ettirmeyi ve tamamlamayı düşünüyoruz. Şu an yalnızca bölgenin tamamını taradık. Kenti çevreleyen toprak surları belirledik. İçerisindeki hudut sayıda da olsa kalıntıların izlerini yakaladık. Artık her yıl bu yapıları, kesim modül çalışacağız.”
“Zemini sıkılaştırıp üzerine saray inşa etmişler”
İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Fakültesi Fiziki Coğrafya Ana Bilim Kolu Öğretim Üyesi Doç. Dr. Serdar Vardar da alanda 5 sondaj çalışması yaptıklarını, en son yapılan sondaj çalışmasının çok verimli sonuçlar verdiğini belirtti.
Tercih edilen yerin zeminin bataklık olduğuna dikkati çeken Vardar, “Zemini sıkılaştırıp üzerine saray inşa etmişler. Kille tabanı sertleştirmişler. Kerpiçleri yerinde ezerek oluşturdukları bir sistemle yapmışlar. Bunu gereçlerden net olarak görebiliyoruz. Bunun için element tahlilleri yaptık. Karbon 14 örnekleri alarak tarihlendirme yaptık. Anadolu’da bu türlü bir örnek yok. Yalnızca Moğolistan’da benzerleri var.” dedi.
“Burası iki ülke ortasında bir köprü olacak”
Alanda çalışma yürüten İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Fakültesi Türk İslam Arkeolojisi Ana Bilim Kolu Dr. Öğr. Üyesi Munkhtulga Rinchinkhorol, keşfin Moğolistan’da heyecan yarattığını tabir etti.
Kazı çalışmalarıyla yapıların bariz olarak ortaya çıkarılacağını söyleyen Rinchinkhorol, şöyle konuştu:
“Buradaki temel teknolojisi Orta Asya’ya ilişkin. Bilhassa Moğolistan’da yayılan bir teknolojiden kelam ediyoruz. Moğol İmparatorluğu’nun başşehri Karakurum’da da tıpkı teknoloji vardı. Temelin üzerinde tuğladan yapılan bina kelam konusu. Çatının belirli bir yapısı ve özellikleri var. Desen ve ölçüler büsbütün Moğol İmparatorluğu’nun doğu kısmında olan yazlık saray ve tapınaklardakiyle birebir. Bizi en çok şaşırtan şey, Moğolistan’da bulduğumuz çatı kiremitlerinin etrafta çokça olmasıydı. Bu coğrafyada olmayan ünik materyallerden kelam ediyoruz. Değişik bir teknoloji ve özel bir fırında yakılıyor. Burası, iki ülke ortasındaki tarih ve arkeoloji bağlantıları daha da geliştirecek, iki ülke ortasında köprü olacak.”
“Pek çok yapı köyün içinde kalmış”
İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Türk İslam Arkeolojisi Ana Bilim Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Anıl Yılmaz, hafriyat çalışmalarıyla daha belirleyici yapıları ortaya çıkaracaklarını belirterek, “Buradaki yapıların örneği yalnızca Anadolu’da değil İran’da da yok. Çok geniş bir alan. Bu alanın kamu yapılarıyla dolması gerekiyor. Burada çadırlardan kurulu bir alan da olacak. Pek çok yapı köyün içinde kalmış. Ne kadarının tahrip olduğunu bilmiyoruz. Sondaj çalışmaları bu mevzuda bize ipuçları verecek. Bilgiler dahilinde hafriyat alanımızı genişleterek belki ocakları, fırınları, mutfakları bulacağız.” tabirlerini kullandı.
AA
