Tarifeler Trump’ın elinde patladı! Ekonomide tarihi fiyasko…

“Kurtuluş günü” olarak nitelendirdiği 2 Nisan’da başka ülkelere karşılıklı tarifelerin uygulanmasını öngören kararnameyi imzalayan Trump, bu biçimde adil bulmadığı ticaret uygulamalarına son vereceğini savunuyor.

Tarife artışlarıyla yılda yaklaşık 700 milyar dolara yakın gelir elde etmeyi hedefleyen Trump idaresi, bu halde uygulamayı planladıkları vergi indirimlerini finanse etmeyi amaçlıyor.

Ancak ekonomistler, bu tarifelerin ithalat maliyetlerini artırarak tüketici fiyatlarını yükseltebileceği, artan maliyetler sonucunda azalan tüketici harcamalarının ise ekonomik büyümeyi yavaşlatabileceği ikazında bulunuyor.

Tarife nedir?

Tarifeler, ticareti düzenlemek, yerli üretimi korumak yahut gelir elde etmek için ithal edilen malların ülkeye girişinde uygulanıyor. Gümrük vergileri, ithal edilen malların kıymetinin bir yüzdesi olarak yahut kesim başına maktu olarak alınabiliyor.

Mamul malların yanı sıra, bileşenler ve hammaddelerden de gümrük vergisi alınması, bilhassa hudutların birçok sefer aşıldığı karmaşık tedarik zincirleri düşünüldüğünde üreticilerin maliyetlerini değerli ölçüde artırabiliyor.

Tarifeler, ithal malları daha kıymetli hale getirerek tüketicileri yurt içinde üretilen eserleri satın almaya teşvik ederken, ticaret uyuşmazlıklarına ve tüketiciler için daha yüksek fiyatlara neden olabileceği gerekçesiyle de eleştiriliyor.

Ülkeler ayrıyeten gümrük vergilerinin yanı sıra, ithalat kotaları, lisanslar, güvenlik standartları ve hudut denetimleri dahil ticarette tarife dışı maniler koyabiliyor.

Bir ülke tarafından tarifelerin uygulamaya konulması, misilleme mümkünlüğü hasebiyle ticaret savaşına dönüşme riski taşırken, tarifeler ülkeler ortasında bir müzakere aracı olarak da kullanılabiliyor.

Trump neden tarife getiriyor?

İlk başkanlık periyodunda ticarette muhafazacı siyasetler izleyen Trump, 2024 seçim kampanyasında da yine vazifeye gelmesi durumunda yeni gümrük vergileri getireceğini belirtmiş, sözlükteki en sevdiği sözün “tarife” olduğunu her fırsatta vurgulamıştı.

Trump, dost ve düşman, tüm ülkeler tarafından “kazıklandıklarını” öne sürmüş, tarifelerin Amerikan üretimini canlandıracağını, yabancı mallara bağımlılığı azaltacağını ve ülkenin dış ticaret açığını azaltacağını savunmuştu.

Bu yıl misyona başlamasıyla arkası arkasına tarife açıklamaları yapan Trump, fentanil ve göçmenlik krizi gerekçesiyle Kanada, Meksika ve Çin’e yönelik getirdiği tarifelerin yanı sıra araba, çelik ve alüminyum üzere bölüm bazlı tarifeler için de kararnamelere imza atmıştı.

Trump, tarifeler konusunda farklı ülke ve kesimleri de gaye alırken, ticarette ABD’ye adil davranılmadığını öne sürerek tüm ülkelere karşılıklı tarife uygulayacaklarını bildirmişti.

Bazı ülkelerin ABD’ye çok fazla mal sattığı halde ABD eserlerini almadığına işaret eden Trump, verilen devasa dış ticaret açığına dikkati çekmiş ve bunun devam etmemesi gerektiğini belirtmişti.

Öte yandan ABD Ticaret Bakanlığı verilerine göre, ABD’nin ithalatı geçen yıl ihracatını aştı. Geçen yıl yaptığı 4,1 trilyon dolarlık alımla dünyanın en büyük ithalatçısı pozisyonunda bulunan ABD, 3,2 trilyon dolarlık ihracat gerçekleştirdi.

Beyaz Saray’ın paylaştığı bilgilerde de geçen yıl ABD’nin mal ticaret açığının 1,2 trilyon doları aştığı, 2001’de yüzde 28,4 olan ABD’nin global üretimdeki hissesinin ise 2023’te yüzde 17,4’e düştüğüne vurgu yapıldı.

Karşılıklı tarifelerin ayrıntıları neler?

ABD için “büyük gün” olarak gördüğü 2 Nisan’da karşılıklı tarifeleri duyuran Trump, mevzuya dair kararnameye de imza attı.

Buna nazaran, 180’in üzerinde ülke ve bölgeye getirilen tarife oranlarının yüzde 10 ila 50 ortasında değiştiği görüldü. Ülkenin ithalat yaptığı esas ticaret partnerleri için tarife oranı Avrupa Birliği’ne yüzde 20, Çin’e yüzde 34, Vietnam’a yüzde 46, Tayvan’a yüzde 32, Japonya’ya yüzde 24 ve Hindistan’a yüzde 26 olarak belirlendi.

Türkiye, Birleşik Krallık, Brezilya, Avustralya, Birleşik Arap Emirlikleri, Yeni Zelanda, Mısır ve Suudi Arabistan’ın ortalarında olduğu kimi ülkeler için yüzde 10 gümrük vergisi uygulanması öngörüldü.

Ayrıca, Rusya, Küba, Belarus ve Kuzey Kore’nin karşılıklı tarifelere tabi olmadığı görülürken, yetkililer kelam konusu ülkelerin yaptırımlar hasebiyle ABD ile manalı bir ticaret yapamadığı ve halihazırda yüksek tarifelere maruz kaldığını aktardı.

Öte yandan Trump’ın tarife listesinde yer alan kimi ülkeler ise tartışma konusu oldu. Bunlardan, Güney Okyanusu’nda bulunan Avustralya’ya bağlı Heard ve McDonald Adaları, insan nüfusunun olmamasına karşın tarife listesine girmesiyle dikkati çekti.

Tüm ülkelere getirilen yüzde 10 oranındaki temel gümrük vergisinin 5 Nisan’da, ülkelere özel olarak belirlenen daha yüksek oranlı tarifelerin ise 9 Nisan’da yürürlüğe gireceği bildirildi.

Tarifeler nasıl hesaplandı?

Trump, daha evvel karşılıklı tarifelere dair açıklamalarında, ABD’den ne kadar tarife alınıyorsa o kadar tarife uygulayacaklarını, karşılıklı tanımların adil olacağını savunmuştu.

Aynı vakitte tarifelerde “esnek” olabileceklerinin de sinyalini veren Trump, “Bize uyguladıklarından daha azını alabiliriz zira bizden o kadar fazla vergi aldılar ki bunu kaldırabileceklerini düşünmüyorum. Öteki bir deyişle, bizden o kadar çok vergi aldılar ki bizden aldıkları vergiyi onlara uygulamaktan utanıyorum, fakat değerli bir ölçü olacak.” demişti.

Karşılıklı tarifeler belirlenirken, ülkelerin ABD’den ithalata uyguladığı gümrük vergilerinin dikkate alınacağı ve katma kıymet vergileri, sübvansiyonlar ve döviz manipülasyonu üzere mevzuların da hesaplamalara dahil edileceği belirtilmesine rağmen, ABD’nin muhtemelen yalnızca verdiği dış ticaret açığına nazaran hareket ettiği öne sürüldü.

Beyaz Saray, ülkeye mahsus daha yüksek tarife oranlarının, her ülkenin ABD’ye uyguladığını ölçünün yaklaşık yarısı olduğunu belirtirken, piyasalarda yapılan hesaplamalar, bu ölçünün nasıl belirlendiğiyle ilgili baş karışıklığına yol açtı.

Yüzde 10’luk temel gümrük vergisi uygulanan ülkelerin ABD’nin ticaret fazlası verdiği ülkeler olması dikkati çekti.

ABD’nin kendisine uygulandığını öne sürdüğü tarife oranlarının, bir ülkeye verilen açığın, buradan gerçekleştirilen toplam ithalata bölünmesiyle elde edilen orana denk yahut çok yakın olması, hesaplamalarda sırf açığın dikkate alındığına yönelik argümanları güçlendirdi.

Tarifeler ne kadar mühlet uygulanacak?

Beyaz Saray’dan yapılan açıklamada, tarifelerin, Lider Trump’ın ticaret açığının ve bunun temelindeki adil olmayan uygulamaların oluşturduğu tehdidin çözüldüğüne yahut hafifletildiğine karar verene kadar yürürlükte kalacağı aktarıldı.

Beyaz Saray Sözcüsü Karoline Leavitt, tarifelerin açıklanmasından bir gün evvel yaptığı açıklamada, Lider Trump’ın “her vakit düzgün bir müzakereye hazır olduğunu” belirterek görüşmelere kapıyı aralık bırakmıştı.

Tarifelerden ne kadar gelir elde edilmesi bekleniyor?

ABD idaresi, tarifelerden yılda yaklaşık 600 milyar ila 700 milyar dolar ortasında gelir elde edileceğini iddia ediyor.

Trump’ın ticaret ve üretimden sorumlu kıdemli danışmanı Peter Navarro, 30 Mart’ta verdiği bir röportajda, tarifelerin yılda yaklaşık 600 milyar dolar, 10 yıl içinde ise 6 trilyon dolarlık gelir sağlayacağını belirtmişti. Navarro, araba tarifelerinden ise yılda 100 milyar dolar gelir elde edileceğini kaydetmişti.

ABD’de yerli üreticileri ve personelleri temsil eden The Coalition for a Prosperous America’nın 2024 tarihli tahliline nazaran de ABD’nin ithalatına yüzde 10’luk “evrensel” bir gümrük vergisinin gelir vergisi indirimleriyle birlikte 728 milyar dolarlık bir ekonomik büyüme ve 2,8 milyon ek istihdam sağlayacağı öngörülüyor.

Analizde, tarifelerin, ABD Hazinesi’ne 263 milyar dolar gelir sağlayacağı varsayım edilirken, bu gelirin düşük gelirli hanelere kıymetli bir 1200 dolarlık vergi iadesi sağlamak ve orta gelirli hanelere gelirlerinin yüzde 3-4’ü oranında vergi iadesi yapmak için kullanılabileceği kaydediliyor. Kelam konusu tanımların hanehalkı gelirini ise yüzde 5,7 artıracağı savunuluyor.

Tarifelerin Amerikalı tüketicilere tesiri ne olacak?

Tarifelerden kaynaklanan ek maliyetlerin bir kısmı çoklukla son tüketiciye yansıtılıyor. Bu nedenle tanımların ABD’de hayat maliyetlerini daha da artırmasından kaygı duyuluyor.

Yale Universitesi’nin Bütçe Laboratuvarı tarafından yapılan tahlile nazaran, ABD’deki ortalama efektif tarife oranının yüzde 22,5’e yükselerek 1909’dan bu yana en yüksek düzeye ulaştığını ortaya koyuyor.

Analizde, tarifelerin enflasyonun artmasına neden olacağı ve ABD’de hane halkı başına ortalama 3 bin 800 dolara mal olabileceği iddia ediliyor.

Anderson Economic Group’un tahliline ise Trump’ın araba ithalatına getirdiği yüzde 25’lik gümrük vergisinin tesiri ele alınıyor.

Buna nazaran, tarifelerin en düşük maliyetli Amerikan otomobillerine ek olarak 2 bin 500 ile 5 bin dolar, birtakım ithal modellere ise 20 bin dolara kadar ek maliyet getirmesi bekleniyor. Araba tarifelerinin Amerikalı tüketicilere tesirinin ise birinci tam yıl için 30 milyar dolara mal olabileceği kestirim ediliyor.

ABD’de yıllık enflasyon halihazırda Fed’in uzun vadeli yüzde 2 maksadının üzerinde bulunuyor.

Ülkede enflasyon son olarak şubatta aylık bazda yüzde 0,2, yıllık bazda ise yüzde 2,8 olarak kaydedilmişti.

Boston Fed tarafından tarifelerin enflasyon üzerindeki tesirine ait hazırlanan bir tahlile nazaran, tarife artışının enflasyonda 1,4 ila 2,2 puanlık bir artışa neden olabileceği varsayım ediliyor.

Bu durumun enflasyonla gayretini şimdi tamamlamamış olan Fed’in işini daha da zorlaştırması bekleniyor.

Trump’ın başkanlık misyonunu devraldığı 20 Ocak’tan bu yana tarife telaffuzlarının tesiriyle ABD’de tüketici itimadının düştüğü, enflasyon beklentilerinin ise yükseldiği dikkati çekiyor.

Michigan Üniversitesince ölçülen tüketici itimat endeksi, martta 57,9’a inerek Kasım 2022’den bu yana en düşük düzeyini kaydederken, tüketicilerin kısa vadeli enflasyon beklentisi yüzde 4,9’a yükselerek Kasım 2022’den beri en yüksek düzeyine çıkmıştı.

Tarifelerin ABD iktisadının büyümesine tesiri nasıl öngörülüyor?

Trump’ın tanımlarının ABD iktisadının büyüme performansını da etkilemesi bekleniyor. Tarifeler sonucu artan maliyetler ve azalan tüketici harcamalarının, ekonomik büyümeyi yavaşlatabileceğine işaret ediliyor.

Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Fitch Ratings, ABD iktisadının 2025 yılı büyümesinin, beklenenden daha yüksek gümrük vergileri nedeniyle mart ayında öngörülen yüzde 1,7’den daha yavaş olacağını kestirim ediyor.

Oxford Economics’in tahliline nazaran, ABD’nin GSYH büyümesinin bu yıl yüzde 1,4 olması öngörülüyor. ABD’nin resesyondan kaçındığı lakin tehlikeli bir biçimde kırılgan hale geldiği, tarifelerin açıklandığı üzere kalması halinde ise resesyona girme mümkünlüğünün artacağı belirtiliyor.

Tax Foundation’un tahliline nazaran, Trump’ın tarifelerinin gelecek 10 yıl içinde yaklaşık 3,2 trilyon dolar gelir yaratacağı fakat ABD’nin Gayrisafi Yurt İçi Hasılasını (GSYH) yüzde 0,8 oranında azaltacağı öngörülüyor.

ABD Ticaret Bakanlığı verilerine göre, ülke iktisadı 2024’te yüzde 2,8 büyüme kaydetmişti.

Tarifeler Amerikan piyasalarını nasıl etkiledi?

Trump’ın karşılıklı tarifelerinin ticaret savaşı tasaları ile ABD’de resesyon korkularını kuvvetlendirmesiyle hisse piyasalarında sert düşüş görüldü.

S&P 500 ile Nasdaq endeksleri, 2020’den bu yana en büyük günlük kaybını yaşadı. ABD piyasalarından yaklaşık 3 trilyon dolar silindi.

Yatırımcılar riskli varlıklardan kaçarken, ABD’nin 10 yıllık tahvil faizi yaklaşık 16 baz puan azalışla yüzde 4,03’e geriledi. Dolar endeksi de yüzde 1,7 kayıpla 102,07 düzeyine indi.

Tarife sarsıntısının yaşandığı piyasalarda, “muhteşem yedili” olarak isimlendirilen şirketlerin payları de sert düştü. Alphabet’in payları yüzde 3,92, Amazon’un payları yüzde 8,98, Apple’ın payları yüzde 9,25, Meta’nın payları yüzde 8,96, Microsoft’un payları yüzde 2,36, Nvidia’nın payları yüzde 7,81 ve Tesla’nın payları yüzde 5,47 geriledi.

Vietnam, Endonezya ve Çin üzere büyük üretim merkezlerine yönelik yüksek tarifeler nedeniyle bilhassa giysi dalında faaliyet gösteren perakende şirketlerinin paylarındaki düşüşler dikkati çekti. Bunlardan Nike’ın payları yüzde 14,44 ve Ralph Lauren’in payları yüzde 16,27 bedel kaybetti.

Çoğunlukla ithal eserlerin satışını gerçekleştiren perakendecilerden Five Below’un payları yüzde 27,81 ve Dollar Tree’nin payları yüzde 13,34 geriledi.

Artan ekonomik riskler nedeniyle bankacılık paylarında de düşüş görüldü. Citigroup’un payları yüzde 12,10, Bank of America’nın payları yüzde 11 ve JPMorgan Chase’in payları yüzde 6,97 düştü.

AA