Suriye’deki Yahudiiler yaşadıklarını anlattı

Birçok medeniyete konut sahipliği yapan Suriye’de tarih boyunca çok sayıda Yahudi yaşadı.

2. yüzyılın ortalarında Suriye’deki Yahudi nüfusu, büyük oranda azalmaya başladı.

Hafız Esed devrinde ise Musevilerin neredeyse tamamı 1992’de ülkeden ayrılmak zorunda kaldı, bir kısmının ülkedeki mal varlıklarına el konuldu.

Suriye’de bundan 30-35 yıl evvel yaklaşık 5 bin Yahudi’nin yaşadığı iddia ediliyordu lakin bugün bu sayının 10’un altına düştüğü belirtiliyor.

Yahudilerin büyük bir kısmı Şam’ın eski mahallerinde yaşıyordu.

8 Aralık 2024’te Baas rejiminin yıkılmasının akabinde, 1992’de zorla göç ettirildikten sonra 18 Şubat’ta, 33 yıl sonra Şam’a gelen Yahudi haham Yusuf Hamra üzere birçok Suriyeli Yahudi’nin de yıllar sonra memleketlerine ziyarette bulunacakları iddia ediliyor.

“Suriye halkının bir parçasıyım” mesajı

AA takımı, hala Şam’da yaşayan Suriyeli Musevilerle görüştü.

Suriye’deki Yahudi topluluğunun lideri Bahur Chamntoub, aile bireylerinin 1992’de ABD ve İsrail’e göç ettiğini ve o günden bu yana Şam’da yalnız yaşadığını söyledi.

Chamntoub, “(Sokakta yürürken) Burası çocukluğumun geçtiği yer. Şam’ı ve Suriye’yi seviyorum. Burada bir arada yaşıyoruz, dinler ortasında ayrım yok. Çok şükür, durumlar düzgün. Rastgele bir azınlık yahut mezheplerle problemim yok, Suriye halkının bir parçasıyım. Çok şükür, her şey yeterli ve çok seviliyorum. Bu yüzden göç etmedim.” diye konuştu.

Baas rejiminin baskıları ve yeni devirde değişen yaşam

Suriye’de Baas rejimi periyoduna de tanıklık eden Chamntoub, “1970’lerde Hafız Esed periyodunda Musevilere baskı vardı. Seyahat etme ve mal edinme hakları yoktu. O devir Musevilerle konuşmak yasaktı. Kimlik kartlarımıza kalın ve kırmızı harflerle ‘Musevi’ ibaresi yazılırdı.” sözlerini kullandı.

1980’lerde ise yurt dışına çıkmalarının yasaklandığını anlatan Chamntoub, “ABD, 1990’larda Hafız Esed ile muahede yaptı. Bu mutabakatla ülkeden çıkmak isteyenlerin önü açıldı. Museviler, tıpkı bir kafesteymiş üzereydi, kapı açılınca uçtular. Musevilerin bir kısmı konut ve iş yerlerini bırakıp gitti, bir kısmı ise taşınmazlarını sattı.” diye konuştu.

Chamntoub, bundan 33 yıl evvelki göçten sonra Suriye’de yaklaşık 30 kişi kaldıklarını ve bugün bu sayının 3’ü bayan olmak üzere 7’ye düştüğünü söyledi.

Devrik rejim devrinde maruz kaldıkları baskılarla ilgili Chamntoub, şunları kaydetti:

“Eskiden gençken bir kızla konuştuğumda o kızı ‘Filistin’ isimli güvenlik şubesine sorguya alırlardı. Ayrıyeten bundan (rejim) 4 yıl evvel 3 arkadaşımı bizle konuştukları için 3 ay tutukladılar. Evvelce yabancılarla konuşmak yasaktı, şu anda ise istediğinle görüşebiliyorsun. Rejim devrinde Museviler baskı altındaydı. Gençlerimiz bu ülkeden kaçtı.”

Baas rejiminin yıkılmasının akabinde tüm Suriyelilerin olduğu üzere kendi hayatlarının da değiştiğinin altını çizen Chamntoub, “Daha fazla özgürlük var. Rahat konuşabiliyoruz. Sokakta yürürken artık ne bizi durduran denetim noktası var ne de bizi ziyaret eden istihbarat servisi var. Tek sözle kendimi özgür hissediyorum. Şu an durumlar eskiye nazaran daha âlâ.” sözlerini kullandı.

Geçmişe özlem

Yaşadığı Bab Tuma bölgesinde herkes tarafından tanındığını ve sevildiğini belirten Chamntoub lakin meskeninin kapsını her açtığında hüzünlendiğini lisana getirdi.

Ailesinin Şam’a dönmesini temenni eden Chamntoub, “Ancak şu durumda nasıl dönsünler ki? Konutlar tamir istiyor. Bir de ABD’yi bırakıp gelmezler, Şam’da elektrik ve su yok.” dedi.

Okulu bıraktıktan sonra terziliğe başladığını ve daha sonra iş yeri açtığını anlatan Chamntoub, ayrıyeten kuyumculuk ve emlakçılık da yaptığını kaydetti.

Chamntoub, “Eskiden burada aileydik, bir aradaydık, sohbet ederdik. Yemek yapılırdı. Şu an ise bir başımayım. Kendim pişiriyorum, bulaşıkları ben yıkıyorum. Alıştım bu duruma.” dedi.

İsrail’in Suriye’ye yönelik akınları ve toprak işgali

İsrail’in, Suriye topraklarını işgalini de kıymetlendiren Chamntoub, “(İsrail) İllaki çekilecek. Bu yaptıkları yanlış. ABD ve Avrupa bunların yanında olduğu için (İsrail) kimseye kulak asmıyorlar.” diye konuştu.

İsrail’in kendilerini temsil edip etmediği soru üzerine Chamntoub, “Hayır, onlar başka, biz başkayız. Onlar İsrailli, biz Suriyeliyiz.” karşılığını verdi.

“İşlerimizi yürütmek için burada kaldım”

Şam’da kapalı çarşıda antika dükkanı bulunan Yahudi Selim Debdub da 1992’deki göçle ailesinden başka kaldı.

1970’te Şam’da doğan Debdub, “İşlerimizi yürütmek için burada kaldım. İşlerden ötürü sık sık seyahat ediyorum, bu vesileyle de ABD’deki ailemi görüyorum. Çok şükür, durumlarımız çok düzgün. Burada ayrımcılık yok, herkes birbirini seviyor.” dedi.

Rejimin yıkılmasının akabinde birçok Yahudi ailenin Suriye’yi ziyaret edeceğinin söylendiğini aktaran Debdub, şunları kaydetti:

“1992 öncesi Şam’da bizim topluluğun sayısı 4 bin civarıydı. Haham vardı, tüccarlar buradaydı yani herkes buradaydı lakin 1992’de herkes göç etti. Buradan göç edenlerin bir kısmının taşınmazları hala duruyor lakin kimilerininki ise çalındı. Malları çalınan birçok isim var. (Çalanların) Kimileri rejimle kontaklı. Uydurma dokümanlar düzenlenerek mallarına el konuldu.”

Debdub, Musevilerin tekrar gelip Suriye’ye yerleşmesine mümkünlük vermediğini vurguladı.

“Topluluğumu, ailemi, kardeşlerimi özlüyorum”

İbadet yerlerinin açılmasını temenni eden Debdub, “Burada sinagogumuz var, bazen topluluk başkanı gelip ibadet yerini açıp 2-3 kişi toplanıyorlar lakin ayinler yok. Topluluğumu, ailemi, kardeşlerimi özlüyorum.” tabirlerini kullandı.

Toplumun tüm bölümleriyle düzgün alakalara sahip olduğunu kaydeden Debdub, “Elhamdülillah, burada yabancılık hissetmiyoruz, hepimiz kardeşiz.” diye konuştu.

Dükkanına gelenlerin Yahudi olduğunu öğrenince şaşkınlık yaşadıklarını lisana getiren Debdub, “Eskiden güvenlik açısından birtakım zorluklar vardı. (Güvenlik güçlerince) Daima takip ediliyorduk. Daima dehşet vardı. Elhamdülillah, artık endişe yok. İnşallah gelecek hoş olacak, halklar ortasında barış olsun.” diye konuştu.

Ticaretin geleceğinin de hoş olmasını temenni eden Debdub, “Burası (antika dükkanı), 1980’den bu yana aileme ilişkin. Ailem göç ettikten sonra ben işletiyorum.” dedi.

Debdub, “(Göç eden Şam Yahudileri) Şu an çok memnunlar, burayı ziyaret edip eski günleri anmak istiyorlar. Bizim topluluğun adetlerinden aile yapısına kıymet verilirdi. Her gün ibadet yerine giderdik.” sözlerini kullandı.

AA