Homer Simpson hafızamızla ilgili haklı olabilir mi?
The Simpsons dizisindeki bir kısımda Homer Simpson, eşi Marge’a değişik bir tespitte bulunur: “Yeni bir şey öğrendiğimde, beynimdeki eski şeyleri itiyor.” Bu ifadeyi desteklercesine, şarap yapma kursuna katıldığında otomobil sürmeyi unuttuğunu hatırladığını ekler.
Bu sav, hafızada “felaket unutma” (catastrophic forgetting) olarak bilinen bilimsel bir olgu ile örtüşebilir.
FELAKET UNUTMA NEDİR?
Felaket unutma, beynin yahut yapay zeka sistemlerinin yeni bilgiler öğrenirken mevcut bilgileri etkisiz hale getirme yahut “silme” eğilimidir. İnsan beyninde bu durum ekseriyetle şu nedenlerle açıklanır:
- Bilgilerin karışması: Yeni bilgiler, eski anıların hatırlanmasını zorlaştırabilir.
- Eski bilginin önceliğini yitirmesi: Beyin, gereksiz yahut kullanılmayan bilgileri göz arkası etme eğilimindedir.
- Nöral yolların yine yapılandırılması: Yeni öğrenilen bilgiler, mevcut nöral temasları değiştirip eski anıların zayıflamasına neden olabilir.
Benzer halde, yapay zeka sistemleri de nöral ağ modellemesi sırasında yeni data öğrendiğinde mevcut bilgilere erişmekte zorlanabilir.
Beynin depolayabileceği bilgi ölçüsü, teorik olarak hayli geniş olmasına karşın, bu kapasitenin “sınırsız olmadığı” düşünülür. Lakin hudut, bir bellek deposu eksikliğinden fazla bilginin tesirli halde işlenmesi ve hatırlanmasıyla ilgilidir.
Örneğin, gereksiz yahut kullanılmayan bilgiler çoklukla geri planda kalır ve unutulma eğilimi gösterir. Bu da yeni bilgiler öğrenildiğinde eski bilgilerin neden “silinebileceği” ile ilgili teorilere kapı ortalar.
YAPAY ZEKA VE İNSAN BEYNİ: BENZERLİKLER
Dijital dünyada, bilhassa yapay hudut ağları, insan beyninin öğrenme süreçlerinden esinlenerek geliştirilmiştir. Lakin bu sistemlerin de “felaket unutma” problemiyle sık sık karşılaştığı görülür. Bir yapay zeka sistemi, bir vazifesi öğrendiğinde, daha evvel öğrendiği misyonlardaki muvaffakiyet oranı düşebilir.
Bu nedenle araştırmacılar, “yeni bilgi öğrenirken eski bilgiyi koruma” konusuna büyük kıymet vermekte ve bellek optimizasyonu teknikleri üzerinde çalışmaktadır.
Homer Simpson’ın teorisi, mizahi olsa da bilimsel olarak büsbütün yanlış sayılmaz. Yeni bilgiler öğrenildiğinde, nöral ağların yine yapılanması, eski bilgilerin zayıflamasına yahut unutulmasına yol açabilir. Fakat bu durum, beyin fonksiyonlarının karmaşıklığı nedeniyle tam manasıyla “bir bilgi oburunu itiyor” halinde kolay bir düzlemde gerçekleşmez.
BBC
