Bolivya’daki ‘zombi’ yanardağında şaşırtan keşif
Bolivya’nın Sur Lípez Eyaletindeki Uturuncu’nun yüksek doruklarının altında, yer altındaki magma odalarında, hususların yavaşça yüzeye gerçek yol almasıyla neler yaşandığını ortaya çıkardı.
Cornell Üniversitesi’nden jeofizikçi Matthew Pritchard, “İnsanlar volkanlara baktığında, ‘Eğer patlamayacaksa, ilgilenmiyoruz’ diyorlar. Fakat aslında yüzeyde meyyit üzere görünen volkanlar, aslında altlarında meyyit değiller. Hala devam eden süreçler var. Uturuncu’daki süreçler bilhassa enteresan zira bize orada hareket eden ve teknoloji için faydalı olabilecek minerallerin bir rezervuarı olabilecek yahut tahminen de bugün bile olan sıvılar ve gazlar hakkında bilgi veriyorlar.” dedi.
Uturuncu bir çeşit zombi yanardağıdır. Son patlaması çeyrek milyon yıl evvel olduğu için uykuda olduğu düşünülüyor… fakat buna karşın hayat belirtileri gösteriyor.
Yanardağın son birkaç on yıldır sismik aktiviteyle gürlediği ve gaz bulutları püskürttüğü kaydedildi; bu, bir yanardağdan pek de itimat verici olmayan bir aktivite.
Tüm bu aktiviteler, Uturuncu Dağı’nın etrafındaki arazinin, bilim insanlarının “sombrero” olarak tanımladığı bir hale dönüşmesine neden oldu; yanardağın doruğu merkezde, etrafındaki arazi ise daha düşük bir rakıma hakikat çöktü.
Büyük bir volkanın rastgele bir faaliyet belirtisi araştırmayı gerektirir; beşerler, bilhassa de yakınlarda yaşayanlar, yakın bir patlayıcı püskürmeden ötürü rastgele bir tehlike altında olup olmadıklarını bilmelidir. Bu nedenle memleketler arası bir bilim insanları takımı, Uturuncu’nun altında neler olup bittiğini ve endişelenmemiz gerekip gerekmediğini anlamak için bir dizi teknik kullandı.
Uturuncu civarındaki sismik olayların haritası, koyu sarı noktalarla gösterilmiştir. Mavi üçgenler sismik izleme istasyonlarıdır ve kırmızı üçgen volkan tepesidir. (Liu ve öbürleri, PNAS, 2025)
İyi haber, endişelenecek bir şeyimiz yok. Uturuncu büsbütün ölmemiş olabilir, lakin yakın vakitte batması da pek muhtemel değil.
Araştırmacılar, yanardağın altındaki tesisat sistemini haritalamak için etraftaki 1.700’den fazla sarsıntıdan bilgi kullandılar. Bu, manyetik rezonans görüntüleme yahut X-ışını görüntüleme ile yapıldı.
Bir zelzeleden sonra, Dünya’nın içinde sıçrayan akustik dalgalar, içinden geçtikleri gerecin bileşimine nazaran değişir ve bu da bilim insanlarının katı minerallerin, içi boş odaların ve sıvıların farklı bölgelerini haritalandırmasına imkan tanır.
Bunu daha evvelki jeofizik görüntüleme bilgileri ve petrokimyasal tahlillerle birleştiren uzmanlar, yer altında meydana gelen aktiviteyi yine yapılandırmak için kaya fiziği modellemesi yaptılar.
Sonuçlar, yanardağın altında sıcak suyun yüzeye yanlışsız hareket ettiği sığ bir hidrotermal sistem olduğunu gösteriyor. Kraterin altında gazın biriktiği ve yüzeyi yılda yaklaşık 1 santimetre (0,4 inç) süratle üst hakikat ittiği bir rezervuar var.
Bu, bilim insanlarının bakır üzere mineral yataklarını tespit edip bunların nasıl oluştuğunu incelemesine yardımcı olabilecek bir bilgi sayılıyor.
Uturuncu yakınlarında bir gravimetre ve GPS istasyonu. (Duncan Muir/Cardiff Üniversitesi)
Pritchard, son durumu şöyle açıkladı:
“Fikir şu halde: Sıvılar erimiş kayanın içinden akıyor ve yol boyunca birtakım mineralleri alıyor, sonra onları bir yere götürüp orada bırakıyor. Önümüzdeki birkaç yıl içinde bu yanardağın patlaması konusunda nitekim telaşlı olmasak da, bunun gerçekleşme süreçlerini gerçek vakitli olarak görebiliyoruz. Açıkça yeraltında, bir noktada ekonomik olarak yararlı olabilecek bir aktivite var.”
Araştırma ayrıyeten, birden fazla data kümesi ve tekniğin bir ortaya getirilmesiyle, görünürde etkin olmayan volkanik sistemlerin bilinmeyen faaliyetlerinin nasıl ortaya çıkarılabileceğini, bunların oluşturduğu tehdit düzeyinin daha âlâ belirlenebileceğini ve bunların çağlar boyunca nasıl varlığını sürdürebileceğini gösteriyor.
Araştırmacılar makalelerinde, “Analizimiz, volkanik tehlike değerlendirmesi için kritik kıymete sahip olan, alt volkanik kabuktaki magmatik-hidrotermal sistemlerin mimarisinin çözülmesinde petrofiziksel ve jeofiziksel dataların entegre edilmesinin potansiyelini ortaya koyuyor. Volkanik hareketliliğin altında yatan nedenleri, magmatik ve volkanik süreçlerin fiziğini daha yeterli anlamak, Uturuncu yanardağında yapılan bu araştırmada gösterildiği üzere, disiplinler ortası çalışmalar gerektirmektedir.” denildi.
Araştırma, Ulusal Bilimler Akademisi Bildirileri’nde yayımlandı .
Sciencealert
