Altın zengini Mali’nin yağmacı Batılı şirketlerle kavgası

Mali, 2024’te altın madenciliği şirketlerinden yüzde 40 daha fazla ödeme aldı ve toplamda 1,4 milyar dolar oldu. Uzun vadede, bu tıp siyasetler makroekonomik istikrarı kıymetli ölçüde güçlendirebilir ve Sahel bölgesi ve Afrika genelindeki başka ülkeler için bir model olabilir.

Altın, Mali’nin tarihi ve ekonomik kimliğinin ayrılmaz bir kesimidir.

Ülke, ekseriyetle tarihin en güçlü şahıslarından biri olarak bilinen Mali İmparatorluğu’nun 14. yüzyıl hükümdarı Mansa Musa’nın imajıyla ilişkilendirilir. Musa’nın Mekke’ye yaptığı efsanevi hac seyahati, anlatıldığına nazaran bölgenin iktisadını bile etkileyen cömert altın dağıtımıyla iz bırakmıştır. Musa’nın hac seyahatinde yanına ne kadar altın aldığına dair iddialar, yarım tonluk daha gerçekçi sayılardan 20 tona kadar çıkan fantastik tezlere kadar değişmektedir.

Günümüzde altın, Mali iktisadı için hala hayati kıymet taşımaktadır. Altın, ülkenin ulusal gelirinin 7’sini oluşturmaktadır ve toplam ihracatın dörtte üçünü oluşturan hayati bir döviz ve ihracat geliri kaynağı olarak hizmet etmektedir.

Sömürge devrinde, Mali’deki altın madenciliği temel olarak zanaatkar formüllerle gerçekleştiriliyordu. Endüstriyel madencilik, ülke bağımsızlığını kazandıktan sonra, Mali hükümetinin altını büyük ölçüde tarıma ve pamuk ihracatına bağımlı ekonomiyi çeşitlendirmenin bir yolu olarak tanımasıyla gelişmeye başladı.

Ne kadar altın var?

Bugün Mali’nin altın rezervlerinin yaklaşık 900 metrik ton olduğu varsayım ediliyor ve temel olarak ülkenin güney ve batı bölgelerinde ağırlaşıyor. Güney Afrika, Gana, Tanzanya ve Sudan’ın yanı sıra Mali, yıllık 50-60 metrik tonluk üretimiyle Afrika’nın önde gelen altın üreticilerinden biri olarak öne çıkıyor. Alandaki kıymetli oyuncular ortasında Barrick Gold (Loulo-Gounkoto madenini işleten) ve Resolute Mining (Syama madeni) yer alıyor.

Üretimin birden fazla endüstriyel metotlarla gerçekleştirilirken, bilhassa kuzey ve güneybatı Mali’de zanaatkar altın madenciliği kesimi de mevcuttur. Ekseriyetle kaçakçılık ve terörist kümelerin finansmanı üzere bölgesel istikrar için tehdit oluşturmaya devam eden yasadışı faaliyetlerle temaslıdır.

Mali, 1990’lardaki piyasa ıslahatları sırasında yabancı yatırımcılar bölüme girdiğinde global altın piyasasında değerli bir oyuncu haline geldi. On yıl içinde bu yatırımcılar üretimi otuz katına çıkararak 2000 yılına kadar 30 tona ulaştı ve daha sonra bu sayı 50 tona çıkarıldı.

Artan altın üretimi periyodu, Dünya Bankası’nın yardımıyla 1991-1999 yıllarında gerçekleştirilen yasal ıslahatlarla tıpkı vakte denk geldi. Bu ıslahatlar, yabancı yatırımcılara belli kategoriler için vergi indirimleri ve muafiyetler sunan liberal bir yaklaşımla şekillendi.

Mali hükümeti çok sayıda muafiyet ve yabancı operatörlerin üretim, ihracat ve karlarını eksik bildirmeleri nedeniyle değerli vergi gelirlerini kaçırdı. Sonuç olarak, bölüm ihracat odaklı kaldı ve Mali’nin sosyo-ekonomik gelişimine manalı bir katkıda bulunmadı.

Vergi anlaşmazlıkları

Mali’de, birçok Afrika ülkesinde olduğu üzere, yabancı şirketlerin vergileri eksik ödemesi yaygındır ve bu da sık sık uyuşmazlıklara yol açar. Hükümet her beş ila on yılda bir dalda bir “denetim” gerçekleştirir ve yabancı şirketler tarafından ödenmesi gereken geriye dönük vergileri kıymetlendirir. Hükümet ekseriyetle ne kadarının ödenmediğini belirlemek için gerçek araçlardan mahrumdur ve bu da kesin ölçülerin düzenleyiciler ve yatırımcılar ortasında müzakereye tabi olmasını gerektirir. Tipik olarak, bir şirket ülkede faaliyet göstermeye devam etme hakkı karşılığında belli bir meblağı ödemeyi kabul eder. Bu, beklenmedik verginin gayri resmi bir versiyonudur.

Örneğin, 2010’ların ortasında ExxonMobil, Çad’da ödenmemiş vergiler için 74 milyar dolar para cezasıyla karşı karşıya kalırken, 2019’da Kanadalı firma Barrick, bir vergi uyuşmazlığını çözmek için Tanzanya’ya 300 milyon dolar ödedi.

Benzer bir durum Mali’de de yaşandı. 2020 darbesinin akabinde yeni yetkililer ekonomiyi kademeli olarak hükümran kılmaya ve dış borçlanmaya olan bağımlılığı azaltmaya yöneldi. Bu bağlamda altın, bütçeyi artırmak için birincil ve en kolay fırsatı sunuyor.

2023’te Mali, bölüm gelirlerini artırmayı amaçlayan yeni bir madencilik yasası çıkardı. Bu yasa telif fiyatlarını yüzde 6’dan yüzde 10,5’e çıkardı ve devletin ve mahallî özel yatırımcıların projelerdeki hisselerini yüzde 20’den yüzde 35’e çıkarırken çeşitli vergi teşviklerini kaldırdı.

2022’de kesimden elde edilen gelirler 763,7 milyar Fransız frangına (1,3 milyar dolar) ulaştı, lakin 2023’e gelindiğinde bu sayı yüzde 26 düşmüştü.

Reuters’a nazaran, 2024’te endüstriyel üretimde yüzde 23’lük bir düşüşe karşın, hükümet gelirleri rekor düzey olan 1,4 milyar dolara fırladı. Bu artış, daha yüksek vergiler ve yabancı şirketlerden gelen ödemeler tarafından yönlendirildi.

Yeni madencilik yasası, Mali hükümetinin dala yaklaşımında kıymetli bir değişime işaret ederken, bu gelişme dünyanın ikinci büyük madencilik şirketi ve madencilik bölümünün ana yatırımcısı olan Kanadalı şirket Barrick Gold ile çatışmanın yerini hazırladı.

2020’den 2022’ye kadar olan süren kontrolün akabinde Mali yetkilileri, Barrick’i vergi ve temettüleri eksik ödemekle suçladı ve 300 milyar frang (yaklaşık 512 milyon dolar) fazla para talep etti. Barrick bu savların meşruiyetini sorguladı ve milletlerarası tahkim talep etti.

Ekim 2024’te Barrick, “iyi niyet jesti” olarak 85 milyon dolar ödedi ve Şubat 2025’e kadar uyuşmazlığı çözmek için ek 438 milyon dolar ödemeyi kabul etti. Lakin ödeme şimdi tamamlanmadı ve müzakereler devam ediyor. Şirketin ofisinin 15 Nisan’da kapanması ve hükümetin Barrick’in Loulo-Gounkoto madenine “kayyum” tehdidi, devam eden müzakerelerdeki tansiyona işaret ediyor.

Benzer vergi talepleri, geçen yılın sonunda 160 milyon dolar ödemeyi kabul eden Avustralyalı-İngiliz şirketi Resolute Mining’e de yapıldı.

Mali’nin uzun vadeli istikrarı için, tek seferlik tazminat ödemeleri kâfi değil. Yeni mevzuat ve hükümetin yabancı yatırımcılara karşı kararlı duruşu, güçlendirilmiş düzenleyici ve mali çerçevelerle birlikte, devlet madencilik şirketinin yetenekleri artırılabilir.

Altın, sırf muhtemel makroekonomik risklere karşı bir tampon sayılmakla kalmaz, tıpkı vakitte ulusal para üniteleri için bir temel misyonu görerek çok enflasyonu ve döviz kuru oynaklığını önlemeye yardımcı olabilir.

RussianToday