Almanya neden ve nasıl değişmek zorunda kaldı? Nereye gidiyor?

Avrupa, memleketler arası bağlantılarda II. Dünya Savaşı sonrası kurulan ve 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla yeni bir evreye geçen memleketler arası sistemin en dertli devrinden geçiyor.

Ukrayna’ya vakitsiz bir biçimde sunulan NATO ve AB üyelik perspektifleri, Rusya ile yaşanan krizi çok kısa bir müddette Avrupa’nın tek başına içinden çıkamayacağı bir seviyeye getirdi. Rusya-Ukrayna hudut bölgelerinde yaşanan etnik bir sorunun diplomatik yollarla çözülmesini istemeyen Transatlantik koalisyon, Ukrayna’yı, kaybedecek olanı başından aşikâr bir savaşa iterek kıtada o denli yahut bu türlü, 80 yıldır süren bir barış ve istikrar devrinin sona ermesine sebep oldu.

Bugün, Soğuk Savaş periyodunun Sovyet tehdidine emsal biçimde canlı tutulmak istenen potansiyel bir Rusya tehdidi, Avrupa halklarını yaşadıkları kıtanın güvenlik mimarisinin artık değişmek zorunda olduğuna ve daha değerlisi, ABD’siz bir güvenlik ve savunma teşebbüsünün artık hayata geçirilmesi gerektiğine ikna etmek için kullanılıyor.

Öte yandan, Donald Trump’ın ikinci periyodunda radikal bir biçimde değişen ABD dış siyasetinin yarattığı şaşkınlık ve çaresizlik, Avrupalı devletlerin güvenlik ve savunma üzere yüksek siyaset alanlarına öncelik vereceklerinin habercisi üzere algılanıyor. Rusya’nın Ukrayna savaşı nedeniyle güç kaybetmesiyle bozulan milletlerarası güç istikrarı, “daha güçlü”nün hükümran olduğu yeni bir (real) politik düzleme geçişi de beraberinde getirecek üzere görünüyor.

Almanya hazırlıksızdı

Avrupa’da bu yeni karmaşık periyoda en hazırlıksız yakalanan ülkelerin başında da hiç kuşkusuz Almanya geliyor. Çünkü, ülkenin, hem 23 Şubat tarihinde yapılmış olan genel seçimlerin siyasette yarattığı eksen kayması ile başa çıkması hem de savunma ve güvenlik siyasetlerini yeni dünya nizamına uygun bir halde yine yapılandırması gerekiyor.

Alman Hıristiyan Demokrat Birliği (CDU) partisinin resmî internet sitesinde, öteki partilerle yürüttüğü koalisyon görüşmeleri ile ilgili olarak paylaştığı bilgilendirme notunda, Rusya’nın Ukrayna’ya karşı başlattığı taarruz savaşı ve ABD’nin yeni öncelikleri sonucunda Avrupa’daki güvenlik durumunun kıymetli ölçüde değiştiği vurgulanıyor. Bilhassa, Beyaz Saray’da Trump ve Lider Yardımcısı Vance’in Ukrayna Cumhurbaşkanı Zelensky ile yaptığı görüşmede yaşanan eşsiz diplomatik skandalın yarattığı şaşkınlık da içinde bulunulan bu devrin ne kadar kırılgan ve hassas olduğunu bir kere daha ortaya koyuyor.

Almanya özelinde baktığımızda, önümüzdeki yıllarda, kendi güvenlik ve savunmaları için yaptıkları harcamaları değerli ölçüde arttırmaları gerektiğinin çok daha güzel anlaşıldığı söylenebilir. Almanya’nın, NATO şemsiyesi altında 1955 yılından bu yana tasarruf ettiği askerî harcamalar sayesinde yarattığı toplumsal refah ve sağladığı ekonomik kalkınma seviyesinin sürdürülebilir olmadığı ve kimi makroekonomik tercihlerin artık değişmesi gerektiği gerçeği ortaya çıktı.

Savunma ve güvenlik alanının ne kadar ihmal edilmiş bir alan olduğu, Almanya’nın birinci Ulusal Güvenlik Strateji evrakını 2023 yılında ortaya koymuş olmasından da anlaşılabilir.[1]

Dünyanın en güçlü 14. ordusu neden silahlanmada geri kaldı?

Dünyanın en güçlü orduları sıralamasını yapan Küresel Firepower’ın Şubat 2025’te yayınladığı bilgiye nazaran, Almanya dünyanın en güçlü 14. ordusuna sahip. Aslında iki dünya savaşı çıkarmış ve üçüncüsünü de çıkarma potansiyeline sahip Almanya’nın bugün kendisini konumlandırdığı bu pasif pozisyon aldatıcı olabilir.

Dünyanın en çağdaş ve tesirli silahlarını üretme kapasitesine sahip olmasına rağmen Almanya’nın manalı bir envanter oluşturmaktan kaçınmasının en kıymetli nedeni, yaşattığı bir devrin tarihî sorumluluğunun verdiği geri duruş ve NATO savunma doktrinin sağladığı konfor alanı.

ABD’nin, bu doktrinin kurallarını değiştirmesi yahut yeni şartları zorlaması Almanya ve daha geniş bağlamda Avrupa’nın ABD’den bağımsız hareket edebilen, stratejik ve taktik kabiliyetlerini geliştirmesini gerektiriyor.

Avrupa savunma harcamaları ne kadar arttı?

Ancak bugün için, Trump idaresinin NATO’nun kollayıcı şemsiyesinin Avrupa’nın üzerinde açık kalması için karşılanmasını istediği şart, Avrupalı ortaklarının savunma harcamalarını taahhüt ettikleri en az %2’lik orandan daha fazla arttırmaları. ABD’nin bu baskısı tesirini tam olarak göstermeden Rusya’nın milletlerarası hukuku ihlal ederek Ukrayna’yı işgal etmesi Avrupalı devletlerin savunma harcamalarında kayda kıymet bir artışa gitmelerine neden oldu.

Military Balance 2025’in yeni baskısında yer alan datalara nazaran, 2024 yılında Avrupa savunma harcamaları gerçek olarak %11,7 oranında arttı. Almanya birinci defa Fransa ve İngiltere’nin önünde, dünyanın en fazla savunma harcaması yapan dördüncü ülkesi durumuna geldi. Bu da nominal olarak %23,2’lik bir büyümeye ya da Almanya’nın gayrisafi yurtiçi hasılasının (GSYH) %1,83’üne karşılık geliyor.

Bununla da yetinmeyeceğini tabir eden Alman hükümeti %2’lik gayeye ulaşmak istediğini belirtti. Buna ek olarak, Avrupa savunma harcamalarının yatırım hissesi on yıl içinde iki katına çıkarak %15’ten %30’a yükseldi. Bütün bu gelişmeler, uzun periyotta kalıcı bir Avrupa ordusunun kurulabileceğinin değerli ipuçlarını oluşturuyor.

Almanya neden temkinliydi?

Almanya savunma harcamaları konusunda bugüne kadar son derece temkinli davrandı. Bu utangaç tavrın arkasında, 1945’ten bu yana süregelen tarihî nedenlerin yanı sıra 2009’daki global borç krizinin de tesirleri olduğu açık. Almanya, 2008 krizi sonrasında yaptığı Anayasal düzenlemeyle yürürlüğe koyduğu “borç freni” olarak isimlendirilen istikrarlı bütçe değişikliği, birinci Merkel hükümeti tarafından 2009 yılında yürürlüğe koyulan kıymetli bir mali kural. Buna nazaran, Federal Hükümet her yıl GSYİH’sının en fazla %0,35’i kadar yeni borç alabiliyor. Bu anayasal yükümlülüğün değiştirilebilmesi için Federal Meclis’te bir oylama yapılması kararlaştırılmıştı. Bu oylama savunma ve güvenlik harcamaları için anayasada belirlenen üst sonun kaldırılmasını değil birebir vakitte değerli bir kısmı borç freninden muaf tutulacak olan 500 milyar Euro’luk bir kaynağın Federal Hükümet ile birlikte eyaletlerin kullanımına ayrılmasını da öngörülüyor. Almanya’nın oldukça eskimiş altyapısının yenilenmesi için kullanılacak olan bu altyapı bütçesinin köprü ve yol üretiminin yanı sıra Yeşil Parti’nin ısrarcı olduğu iklim değişikliği tedbirleri için de kullanılması planlanıyor.

Düzenlemenin yolu, Alman Federal Meclisi’nde 18 Mart tarihinde yapılan oylamada 2/3 çoğunluk sağlanarak açıldı. Ekonomistlere nazaran bu fonlardan ilkinin Rusya Devlet Başkanı Putin’e karşı güçlü bir sinyal göndermesi amaçlanırken; ikincisinin ise, planlandığı üzere, Almanya’nın hemen gereksinim duyduğu karayolları, demiryolları ve okulların yenilenmesinde kullanılması hedefleniyor.

Öte yandan, Almanya’da uzun süren büyük koalisyonların AfD üzere çok yahut marjinal partilerin her seçimde oy oranlarının artışına yol açtığı ortadayken, AfD’yi iktidardan uzak tutmanın yolunu tekrar büyük koalisyon kurmakta arayan ülke, sağ popülizmin yükselişini önleyecek alternatif bir yol bulmakta zorlanıyor. Konjonktürel gelişmeler ve buna bağlı olarak artan sağ popülist telaffuz ve siyasetler çok sağın önlenemeyen yükselişine katkı sağlıyor.

Bu makalede yer alan fikirler müellife aittir ve Fikir Tipi’nin editöryel siyasetini yansıtmayabilir.

Bu yazı birinci sefer 26 Mart 2025’te yayımlanmıştır.