Afganistan’dan Taliban’ın idareye geçmesiyle birlikte eski idarenin üst seviye mafyatik yapılanmalar, yağma ve katliam sorumluları ülkeden firar etmişti.

Taliban’ın idaresi devralmasının akabinde, yalnızca Herat’ta 3 yılda 1100 fabrikanın faaliyete geçmesiyle binlerce kişi istihdam edildi.

Afganistan’ın süratle kendi kendine yetebilme ve kalkınma yolunda ilerleme planı olsa da çeşitli ülkeler de Afganistan ile ekonomik münasebetlerini ilerletmek isityor.

ÇİN-AFGANİSTAN İLİŞKİLERİ

Kuşak ve Yol Teşebbüsü ile tarihi İpek Yolu güzergahında ulaştırma ve altyapı projeleriyle Doğu-Batı ticaretini canlandırmayı hedefleyen Çin, Afganistan’ın güçlü maden kaynaklarının işletilmesine ve ülkenin yine inşasına yönelik bağlantı, ulaştırma, güç ve altyapı alanındaki projelere ilgi gösteriyor.

Çin’in Sincan Orta Asya Petrol ve Doğal Gaz Şirketi (CAPEIC), 2023’ün başında Amu Derya Havzası’ndan petrol çıkarmak üzere Afgan idaresiyle mutabakata vardı.

Bu, Ağustos 2021’deki idare değişikliğinden sonra kurulan Afganistan süreksiz hükümetinin yabancı bir şirketle yaptığı birinci büyük çaplı kaynak çıkarma mutabakatı oldu.

Ayrıca, yakın vakitte Logar vilayetinde bulunan ve ülkenin en büyük bakır maden alanı olan Mey Aynek de Çinli şirket Metallurgical Group Corporation (MCC) tarafından işletilmeye başlandı.

Ayrıca, ABD Savunma Bakanlığının, yaklaşık 1 trilyon dolar kıymet biçtiği Afganistan’daki lityum kaynakları, Çin başta olmak üzere çok sayıda ülkenin ilgisini çekmeye devam ediyor.

Afgan idaresi, çeşitli Avrupa ülkeleri, Orta Asya ülkeleri, ABD, Rusya, İran ve Türkiye’den şirketlerle de birçok alanda yatırım görüşmeleri yaptı.

İç karışıklık yaşanan periyotta tahrip olan ya da gelişemeyen yol, baraj, su kanalları, elektrik üretimi, kuzey bölgesinde tren yolu, doğal gaz ve petrol üretimi üzere projeleri de canlandıran Afgan idaresi, yenileri için de hazırlık yapıyor.

Bunlardan ülkenin kuzeyinde eski Afgan önder Davud Han’dan bu yana üretimi düşünülen Kuştepe Kanalı Projesi’nin inşası 2022’de başladı.

Proje kapsamında Afganistan’ı kuzey komşularıyla ayıran Amuderya Irmağı’nın suyunun bir kısmı 285 kilometrelik kanal ile ülke içlerine taşınacak. Kelam konusu proje ile 550 ila 600 bin hektarlık alanın tarıma kazandırılması hedefleniyor.

Uyuşturucu ile mücadele

Afganistan, ABD işgali sonrasındaki devir dahil olmak üzere dünyanın en büyük uyuşturucu üretim yataklarından biriydi ve ülkede üretilen afyon, global tedarikin yüzde 80-85’ine denk geliyordu.

Yeni idare, haşhaş ve kenevir başta olmak üzere “sarhoşluk veren her türlü uyuşturucu ham maddesi”nin ekimini, kullanımını ve ticaretini yasaklayarak sıkı önlemler aldı.

Afgan güvenlik güçleri ve yetkililer, halk için değerli bir gelir kaynağı olmasına rağmen tarlaları gezerek bunları büyük ölçüde ortadan kaldırdı.

Tedbirlerin olumlu sonuç vermesi, memleketler arası alanda da takdir gördü.

Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Hata Ofisi (UNODC), Kasım 2023 raporunda Afganistan’da haşhaş ekimi ve afyon üretiminin 2022’ye nazaran yüzde 95 gerilediğini açıkladı.

TÜRK ŞİRKETLERİN AFGANİSTAN’DAKİ İNŞA FAALİYETLERİ

Afganistan’da Ağustos 2021’de meydana gelen idare değişikliği sonrası ülkeden ayrılmayıp yatırımlarını sürdüren Türk şirketi 77 İnşaat, 2024 yılı Kasım ayında yeni güç projesinin temelini attı.

77 İnşaat’ın Kabil’in Surubi ilçesinin Naglu bölgesinde 300 dönüm arazi üzerine inşa edeceği 22,75 megavat kurulu güç kapasiteli güneş gücü santralinin temel atma merasimi, Türkiye’nin Kabil Büyükelçiliği Maslahatgüzarı ve Misyon Şefi Cenk Ünal, 77 İnşaat Şirketi Yönetim Kurulu Lideri Süleyman Ciliv, İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) Afganistan Ofisi Genel Müdürü Dr. Muhammed Said El-Ayaş, emekli Büyükelçi Hüseyin Avni Botsalı, Afganistan süreksiz hükümeti Başbakan Yardımcısı Molla Abdulgani Birader, Mülteci ve Geri Dönüşler Bakan Vekili Halilurrahman Hakkani, Kentsel Kalkınma ve Mesken Bakan Vekili Mevlevi Abdullah Numani, Afganistan Ulusal Elektrik Şirketi Brişna Genel Müdürü Abdulbari Ömer ile çok sayıda yetkili ve çalışanın iştirakiyle gerçekleştirildi.

Bir yıl içerisinde faaliyete geçmesi beklenen güneş gücü santralinin yıllık 43 gigavat saat güç üretimi ile başşehir Kabil de dahil olmak üzere etraf vilayetlerde binlerce ailenin muhtaçlığını karşılaması bekleniyor.

77 İnşaat, 20 yıl boyunca kelam konusu santralin işletmesini üstlenecek.

Diğer Türk firmalarına örnek oluşturacak

Türkiye’nin Kabil Büyükelçiliği Maslahatgüzarı ve Misyon Şefi Cenk Ünal, merasimde yaptığı konuşmada, Türk inşaat şirketi 77 İnşaat’ın Afgan halkının gereksinimini giderecek bu türlü değerli yatırımlara imza atmasından son derece mutlu olduğunu söyledi.

Ünal, “Afganistan geçirdiği 40 yıllık savaşlar nedeniyle geride kaldı, altyapısı ziyan gördü lakin şu an atılan önemli adımlarla, altyapı adımlarıyla bu geride kalmışlık giderilmeye çalışılıyor. Afganistan’ın muhtaçlıklarının karşılanması için hakikaten kıymetli projeler yürütülüyor.” diye konuştu.

77 İnşaat’ın kaliteli hizmetleriyle Afganistan’da değerli bir üne kavuştuğunun altını çizen Ünal, “Onların bu prestijli çalışmaları, Afganistan’ın gelişmesi için attıkları adımlar başka Türk firmaları için de örnek teşkil ediyor.” dedi.

Türk firmalarının Afganistan’a yönelik ilgisinin arttığını belirten Ünal, daha fazla Türk firmasının ülkede yatırım yaparak Afganistan’ın kalkınmasında ve iki ülke bağlantılarının gelişmesinde değerli roller üstlenmesini umduğunu vurguldaı.

Yeni projeler için görüşmeler sürüyor

77 İnşaat Şirketi Yönetim Kurulu Lideri Süleyman Ciliv ise Afganistan’ın güç potansiyelinin çok yüksek olduğunu belirterek, yabancı, Türk ve Afgan yatırımcılara ülkede iş yapma davetinde bulundu.

Ciliv, “Afganistan’ın dostu ve kaç yatırım projeleri olan şirket olarak bu ülkenin kalkınması ve Afgan halkının refah seviyesini artırmasına yarar sağlayacak her projede ‘Afganistan’ın gelişmesi ve kalkınması için yanındayız’ sloganıyla Afganistan yöneticileriyle omuz omuza çalışmaya hazır olduğumuzu bildiririz.” diye konuştu.

Ciliv, çeşitli diğer projelerin de hayata geçirilmesi için Afganistan idaresiyle görüşmelerin sürdüğünü aktardı.

Yatırım projelerine tartı veriliyor

Afgan yetkililer de konuşmalarında Afganistan’da uzun yıllar süren çatışmalı ortam sonrası güvenlik ve istikrarın sağlandığını, bundan sonra kalkınma projelerine tartı verileceğini aktardı.

Afganistan Süreksiz Hükümeti Başbakan Yardımcı Vekili Molla Abdulgani Birader, Afganistan’ın güçte dışa bağımlı olduğunu ve bütçesinin büyük bir kısmını buna harcadığını söyledi.

Altyapı projeleriyle ülke iktisadını kalkındırmaya odaklandıklarını aktaran Birader, “Bu proje hem ülkemizin kalkınmasında hem de yenilebilir güç kaynağı sağlama açısından çok değerli. Bu cins projeler dışa bağımlılığımızı azaltacaktır.” dedi.

Bu ortada, Afganistan’ın en büyük barajlarından Kajaki Barajı’nın işletmesini de elinde bulunduran 77 İnşaat, ülkede bilhassa hidroelektrik, güneş ve rüzgar güç kaynaklarına yönelik projeler geliştiriyor.

AA