ABD-Çin restleşmesi Türkiye’ye yaradı! Olumlu kazanımlar kapıda
İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sadık Ünay, ABD Lideri Donald Trump’ın tarife siyasetlerini ve Türkiye’ye mümkün tesirlerini AA Tahlil için kaleme aldı.
Küresel iktisadın, politik sistemin tarihi dönüşüm süreçleri boyunca büyük güçler ortasında artan tansiyonların kur ve ticaret savaşlarını tetikleyerek, fiziki ve askeri çatışmalara evrilmesine sebep olduğu birçok örnek vardır. Hegemonya rekabetinin kızıştığı, başat milletlerarası aktörler ortasındaki gereç ve teknolojik dengelerin birbirlerine yakınlaştığı, karşılıklı engelleme eforlarının arttığı periyotlarda ticaret ve kur savaşları için elverişli yer oluşur. 19. yüzyılın son çeyreğinde gerçekleşen İkinci Sanayi İhtilali ve sömürgeci yayılım rekabetinin şiddetlendirdiği korumacılık ortamı ile Büyük Buhran’ın akabinde derinleşen ekonomik kriz, Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) Smooth-Hawley tarifeleriyle bu tıp tansiyonların milletlerarası izolasyon ve çatışmalara uzanan sonuçlarını ortaya koyar.
Söz konusu tarihi deneyimler ışığında 21. yüzyılın başındaki neo-liberal globalleşme atmosferinin, 2008 Global Finansal Krizi sonrasında kademeli olarak yeni korumacılık ve çağdaş merkantilizm paradigmasına yol vermesi de değerlidir. Endüstrileşmiş ülke idareleri tarafından örtülü olarak hayata geçirilen yeni korumacılık programları, Donald Trump’ın ilk kez ABD Başkanı olduğu 2017’den itibaren Çin’e karşı uygulanan alüminyum-çelik tarifeleri ve yüksek teknolojide rekabet siyasetleri üzerinden bilinir hale geldi. Bu noktada, yeni korumacılık ve ticaret savaşları gündeminin, iç siyasette kıymetli bir propaganda aracı olarak kullanıldıktan sonra ikinci Trump periyodunda daha fazla ivme kazanması yaygın biçimde beklenmekteydi. Lakin üstteki tarihi örneklerden ayrışan ve aktüel ABD iç siyasetindeki kaotik durumu yansıtan kritik gelişme, Lider Trump’ın “Gerçek Kurtuluş Günü” olarak ilan ettiği 2 Nisan’da yüksek tonda hamaset ve popülizm içeren bir açıklamayla karşılıklı gümrük tarifelerini ilan etmesi oldu. Çünkü milletlerarası çevrelerdeki özgün beklenti, gümrük tarifelerinin tüm ülkelerle ekonomik bölümleri içeren genellemeci bir “across the board” yaklaşımıyla yükseltilmesi değil; daha ayrıntılı ve vakte yayılmış adımlarla yeni korumacılık siyasetlerinin şekillenmesiydi. Lakin Gazze krizi ve Rusya-Ukrayna savaşı üzere başat milletlerarası çatışma alanlarında başkanlar diplomasisiyle tahlil üretme teşebbüsleri sonuçsuz kalan Trump, bu sefer da milletlerarası ticaret platformunda radikal çıkışlar yaparak dikkatleri çekmeyi başardı.
– TRUMP’IN TARİFELERİ DÜNYA PİYASASINA NASIL YANSIDI?
Diğer alanlarda olduğu üzere global ekonomik yönetişim konusunda da kendi ortalarında uyumsuz bir imaj veren Trump ve kurmayları, düzgün planlanmış ve kademeli stratejilerden fazla; rakiplerini şaşırtıp ruhsal baskı altına almayı hedefleyen marjinal halleri tercih etti. Çin, Meksika ve Kanada odağında başlatılan yeni korumacılık tartışmalarının Trump’ın global finansal piyasaları diken üstünde tutan açıklamalarıyla genelleştirilmesi; ABD karar alma düzeneklerinin kurumsal birikim ve uzmanlıktan uzaklaştıkları tarafındaki algılar; Lider Yardımcısı JD Vance, Ticaret Bakanı Howard Lutnick ve Elon Musk üzere figürler ortasındaki uyum açıkları tam bir kaos imajı oluşturdu. Washington idaresi içinde ticaret savaşları telaffuzlarını uzun vadede devam ettirmek için gerekli fikir birliği bulunup bulunmadığı; iktisat, akademi ve diplomasi kurumlarının profesyonel birikimlerine ne derece başvurulduğu; başta Çin olmak üzere global rakiplere karşı izlenen sert müzakere taktiklerinin ne kadar keskin geri dönüşler içerebilecekleri bahislerinde soru işaretleri oluştu.
Asya piyasalarından başlayarak global sermaye etraflarındaki risk algılarının artması, kelam konusu soru işaretleri ışığında pay senedi fiyatlarında süratli düşüşleri; altın üzere inançlı liman görülen emtialarda yükselişleri, petrol üzere talebi büyümeye bağlı emtialarda ise düşüşleri tetikledi. Ayrıyeten, kamu harcamalarını ve vergi gelirlerini arttırıp kendi meşruiyet temellerini güçlendirme arayışındaki Trump ve kurmaylarının düşürdükleri siyasi bağlantı düzeyi, teknik ve kurumsal uzmanlıkları dışlayan çelişkili açıklamaları, Çin’e karşı diplomatik teamüllere ters sözleri olası reaksiyon beklentileri piyasadaki belirsizlikleri daha da arttırdı.
Trump’ın, Çin’e uygulanan ortalama yüzde 20 seviyesindeki tarifeye yüzde 34’lük artış getirileceğini açıklaması, Pekin idaresinin tıpkı orandaki misillemesiyle karşılaştı. Akabinde sert bir tonla yapılan yüzde 50 ek tarife ilanı, çipler ve yarı iletkenler üzere stratejik eserlerde evvel kapsayıcı sonra istisna edici düzenleme açıklamaları ortaya tam bir toz bulutu çıkardı. Bu toz bulutunun, Trump’ın başka kritik memleketler arası çatışma alanlarında olduğu üzere rakiplerine karşı süratle el yükselttikten sonra bir noktada uzlaşmayı kabul etmesiyle dağılacağı, şu an için en optimist senaryo olarak görülüyor. Lakin siyasi, iktisat, akademi ve piyasa çevrelerin hiç birinde Trump’ın bu noktaya ne vakit ve nasıl ulaşacağı konusunda net fikirler bulunmuyor.
– TÜRKİYE NASIL ETKİLENECEK?
Dolayısıyla bizim “düzensiz korumacılık” olarak isimlendirdiğimiz bu yeni ticaret savaşları periyodunun Türkiye iktisadı üzerindeki mümkün tesirlerini gerçek tahlil edebilmek ismine, potansiyel dengelerin oluşmasını beklemek gerekecek. Kısa vadeli gelişmeler açısından bakıldığında dünya iktisadı üzerindeki büyüme ve enflasyon baskılarının varil başına 60 doların altına kadar ittikleri petrol fiyatları, elbette üretim ve lojistik maliyetlerinin düşmesini olumlu etkileyecektir.
Ayrıca, gerek iç talebin gerekse de ithalat ivmesinin kademeli olarak zayıflaması sonucunda cari açık cephesinde yeniden olumlu kazanımların ortaya çıkması beklenebilir. Buna karşılık, endüstrileşmiş birçok ülkenin piyasalarının ve Türk şirketlerinin ana ihracat pazarlarını direkt etkileyecek tarife artışlarının ulusal ihracat potansiyeli üzerinde sınırlayıcı sonuçlar doğurabileceğini görmek gerekiyor. Bu sınırlayıcı tesirlerin kapsamlarının net olarak belirlenebilmesi ve ithalat, ihracat ve cari açık dinamiklerinin yanlışsız halde hesap edilebilmesi, ABD ile başka ülkeler ortasındaki tarife diplomasisinin oluşturacağı “yeni normal” sonrasında mümkün olacak. Çünkü, düşük petrol fiyatları ve maliyet avantajları sayesinde elde edilecek görece avantajlarla ihracat pazarlarındaki daralma eğilimlerinin birbirlerini nasıl dengeleyecekleri, lakin gümrük tarifelerine dair memleketler arası rejimdeki dalgalanma bittikten sonra net biçimde görülebilir. Oluşacak yansımalara nazaran hala uygulanan enflasyonla uğraş programının, para ve maliye siyasetleri ekseninde ekstra sıkılaşma adımlarıyla desteklenmesi gündeme gelebilir. Bu durumda, döviz kurları ve emtialar üzerindeki üst istikametli baskıların enflasyona kısa vadedeki geçiş tesirlerini gidermek üzere, dinamik makro-finansal yönetişim adımları atılması gerekebilir. Bu noktada, programın hem enflasyonla uğraş hem de yapısal dönüşüm ve kalkınma maksatlarından sapmadan ilerlemesi, gerek ulusal gerekse milletlerarası risk ögelerinin orta vadede dikkatle yönetilip istikrarın korunmasını gerekli kılıyor.
AA
