Çanakkale Türküsü’nün ilk kaydı Kerkük’te ortaya çıktı

Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığının (YTB), “Irak Türklerinin Son Yüzyılı” projesi kapsamında çalışmalar başlatıldı.

Bu kapsamda ortalarında üretimci müellif Ömer Beyoğlu’nun da olduğu grup Irak’ta 3 yıl süren bir inceleme yürüttü.

İlk sefer 1952 yılında Muzaffer Sarısözen tarafından Kastamonu’da derlenerek repertuvara eklendiği bilinen Çanakkale Türküsü’nün, Kerkük’te alınan kayıtlarının olduğu bilgisi doğrultusunda, Beyoğlu ve Prof. Dr. Suphi Saatçi bölgede çalışmalarda bulundu.

Ekip, incelemeler sonucu türkünün 1938 yılında Kerkük’te Ali Merdan Leylanlı tarafından kayda alındığı, taş plağın da Irak Devlet Radyosu arşivinde olduğu bilgisine ulaşıldı.

Böylece, türkünün 1952’de Kastamonu’da değil, 1938’de Kerkük’te kayda alındığı ortaya çıktı. Türkü, Ömer Beyoğlu tarafından derlenerek, repertuvara kaydedildi.

Türkünün birinci taş plak kaydının yanı sıra, 1961’de Kerkük’te İzzettin Nimet ve 1970’de Erbil’de Hacı Taha Benna tarafından kayda alınan Çanakkale Türküleri de proje kapsamında hazırlanan “Irak Türk Müziği” albümüne eklendi.

Ayrıca, Irak’ta Türk varlığının bulunduğu her bölgeden derlenen yapıtların yer aldığı albümdeki yapıtları, Mehmet Özbek, Aysun Gültekin, Muzaffer Ertürk üzere devlet sanatkarları okudu.

AA muhabirine açıklamalarda bulunan Ömer Beyoğlu, YTB’nin himayesinde kelamlı tarih çalışmaları yürüttüklerini bu kapsamda Kırım, Ahıska ve Irak Türklerine yönelik kelamlı tarih çalışmaları yaptıklarını anlattı.

Beyoğlu, “Irak Türklerinin Son Yüzyılı” isimli projeye ait, “Bu çalışmada, Türk ordusu 1918 yılında Musul’dan çıkıyor ve o günle bugün ortasında 100 yılın panoramasını sunan bir kıymetlendirme yapıyoruz. Bu çalışmalar ortasında belgesel, kitap ve Çanakkale Türküsü’nün de yer aldığı bir albüm bulunuyor. Albümün ismi ‘Irak Türk Müziği’. Çalışmanın tamamı Irak’ta Türklerin hakim olduğu yerlerde yürütüldü.” dedi.

“Türkçe kayıtlar da alınmış”

Sözlü tarih çalışmasına başlamadan evvel yaptıkları okumalarda Kerkük’te Çanakkale Türküsü’ne ait kaydın olduğu bilgisine ulaştıklarını söz eden Beyoğlu, kayıttan haberdar olduklarını fakat kaydın ne olduğunu birinci etapta içeriğini bilmediklerini lisana getirdi.

Beyoğlu, kayda ait şunları söyledi:

“Kaydın ne olduğu bilgisini oraya gidince öğrendik. Şöyle bir tarihi ironi kelam konusu. Biz Çanakkale’de İngilizlerle savaşırken o devir İngiltere yönetiminde olan bir ‘Irak Mandası’ var Irak’ta. Onların idaresinde bölgedeki lokal aktörlerin geleceğini planlamak ismine bir kültür siyaseti işler hale getirilmiş. Bunların ortasında az sayıda Türkçe kayıtlar da alınmış. Bu alınan kayıtlardan biri de Çanakkale Türküsü. Bizim eriştiğimiz, keşfettiğimiz kayıtlardan biri Çanakkale Türküsü. Bizim bildiğimiz Çanakkale Türküsü birinci olarak 1952 yılında Muzaffer Sarısözen tarafından Kastamonu’da bulunuyor ve kayıt altına alınıyor, repertuvara dahil ediliyor.”

“Kaybolmaya yüz tutması beklenen arşivde bu kayda eriştik”

Kerkük’te ulaştıkları türkünün kelamlarında birtakım farklılıklar olduğunu tabir eden Beyoğlu, Irak’ta 3 farklı Çanakkale Türküsü’nü keşfettiklerini lisana getirdi.

Beyoğlu, Kerkük’te buldukları kaydın türkünün yerini ve tarihini değiştirdiğini belirterek, şunları anlattı:

“Bu kayıtla birlikte Kastamonu’yu Kerkük’e bağlıyoruz, 1952 yılını 1938’e çekiyoruz. Bu kayıt devletimizin takviyesiyle hazırlanan albümde yer almakta ve artık repertuvara bu türlü dahil edildi. Albümümüzün birebir vakitte danışmanı olan Prof. Dr. Suphi Saatçi ile birlikte bu çalışmayı yürüttük. Kanada’ya kadar uzanan bir irtibat oldu bu süreçte. Aslında üzeri tarihlenmiş durumda kaybolmaya yüz tutması beklenen bir arşivde bu kayda eriştik. Bu kayıt Irak’ta resmi olarak kaydedilmiş durumda. Repertuvara dahil edilmemiş olduğu için bizim bu bilgiden haberimiz yoktu. Plak, Irak’ta devlete bağlı bir radyo arşivinde saklanıyordu. Kerkük’te mevcut arşivden çıktı ve bugün için artık Türkiye’de repertuvara dahil edildi.”

“Kerkük’ün kalbi Çanakkale’de atıyordu; bunun tescilidir bu sanat eseri”

Albüme kıymetli sanatkarların katkı sunduğunu kaydeden Beyoğlu, Çanakkale Türkülerinin özgün hallerinin albümde yer aldığını söyledi.

Beyoğlu, Çanakkale Türküsü’nün birinci kaydının Kerkük’te bulunmasına ait şu tabirleri kaydetti:

“Bir milletin mukadderatına, karakterine ve kimliğine dair konuşacaksak, istifade edeceğimiz en değerli bilgi sanat yapıtlarıdır. Bir savaş düşünelim ki orada bir millet kader sınavı veriyor. O savaşın sebep olduğu telaş sadece o günün Osmanlı coğrafyasında değil aslında bütün Müslüman coğrafyada hissediliyordu. Bu yapıtın orada olmasının bu türlü bir manası var. Çanakkale’nin sebep olduğu telaş yalnızca Kastamonuluların taşıdığı bir kaygı değildi, tıpkı vakitte Kerküklülerin de taşıdığı bir telaştı. Bu yapıtın Kerkük’te çıkmasının bu türlü bir manası var. Kerkük’ün kalbi Çanakkale’de atıyordu; bu sanat yapıtı bunun tescilidir. Albümün de yer aldığı proje için önümüzdeki günlerde büyük bir lansman yapılarak kamuoyunun dikkatine sunulacak. Belgesel, kitap ve kitaplı müzik albümü Bakanlık yayını olarak yayımlanmıştır.”

Kastamonu ve Kerkük’te kayda alınan Çanakkale Türkülerinin bestelerinin birebir olduğunu belirten Beyoğlu, “Sözleri de bir ölçü tıpkı, ithaf edilen yer farklı. ‘Çanakkale’ demiyor ‘Hasankale’ diyor.” diye konuştu.

AA